- Giriş
Kelime anlamı “birlikte çalışma” demek olan kooperatifler endüstri devriminden itibaren yaygın bir şekilde hayatımızda yer almaktadır. Özellikle küçük esnafların ve üreticilerin kapitalizm karşısında yok olmamaları bu sistemin etkin kullanımı ile doğru orantılıdır. Sınırlı bütçe sahiplerinin fahiş karlar elde eden müteahhitlerin yerine oluşturacakları bu sistem ile konut sahibi olmaları daha ekonomik olacaktır. Yüksek kar amacı güderek insanı kullanıp zenginleşen şirketlerden farklı olarak kooperatiflerin makul kar amacı ile insanla beraber zenginleşme hedefi vardır. Zira kooperatifin mal varlığı tüm ortakların paylarının birleşiminden ibarettir.
Uluslararası Kooperatifler Birliği (ICA) tarafından yapılan şu tanımlama da kooperatifçilik fikri ve anlayışının ne denli kıymetli olduğunu göstermektedir “Kooperatifler, kendi kendine yardım, kendilerine karşı sorumluluk, demokrasi, eşitlik ve dayanışma gibi temel değerler üzerine kurulurlar. Ayrıca, ilk büyük kooperatif kurucularının geleneklerine uygun olarak kooperatif ortakları, dürüstlük, açıklık, toplumsal sorumluluk ve başkalarına saygının etik değerler olduğuna inanırlar”
İnsan ilişkilerinin gelişmeye başladığı ilk çağlardan itibaren henüz tanımlanmamış da olsa kooperatifçilik fikri oluşmuştur. Günümüzde tanımlanmış haline yakın olarak ilk kooperatif 1844 yılında İngiltere’de kendilerini Rochdale’in Hak sever öncüleri olarak tanımlayan 28 kişi tarafından kurulmuştur. 28 işçinin 1 er sterlin koyarak başladıkları bu girişim 90 yıl sonra yıllık karı 40.000.000 sterlin olan önemli bir işletme haline gelmiştir. İngiltere’ deki bu girişimlere paralel olarak Fransa ve Almanya’ da da kooperatifçiliğin ilk temelleri atılmış, başarılı örnekler oluşturulmuştur. Günümüzde Uluslararası Kooperatif Birliğince benimsenen kooperatifçilik ilkeleri Rochdale İlkeleri olarak atfedilmiştir.
- ÜLKEMİZDE KOOPERATİFÇİLİK FAALİYETLERİ
Ülkemizde kooperatifçiliğin ahi ve lonca yapılaşmasıyla benzer niteliği dikkat çekmektedir. İngiltere deki gelişmelere paralel olarak Osmanlı Devletinde ilk olarak Mithat Paşa Memleket Sandıkları isminde bir örgütlenme oluşturulmuştur. Bu sandıklar tarım kredi kooperatiflerine benzemekte olup çiftçilik işi ile uğraşanların daha iyi koşullar altında finansmanının sağlanmasını amaçlamıştır. Memleket sandıklarından sonra menafi sandıkları ve Ziraat Bankası kurulmuştur.
Cumhuriyet Dönemi ile beraber kooperatifçilik konusunda önemli düzenlemeler gerçekleştirilmiştir. Kurtuluş Savaşı Döneminde bile Havzai Fahmiye (Kömür Havzası) Kanunu gibi düzenlemeler yapılmıştır. İstihsal, Alım ve Satım Ortaklık Kooperatifleri Nizamnamesi ile pek çok kooperatif kurulmuştur. 1926 yılındaki Ticaret Kanununda kooperatif ile ilgili düzenlemelere yer verilmiş olup devamında 1929 yılında Zirai Kooperatifler Kanunu hayata geçmiştir. !961 Anayasasında ilk defa kooperatif kavramına yer verilmesiyle 1969 yılında halen yürürlükte olan 1163 sayılı Kooperatif Kanunu yürürlüğe girmiştir.
- KOOPERATİF ÇEŞİTLERİ
| GIDA, TARIM ve HAYVANCILIK BAKANLIĞI |
| GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI |
| ÇEVRE ve ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI |
| · Tarımsal Kalkınma Koop. · Sulama Koop. · Su Ürünleri Koop · Pancar Ekicileri Koop. · Tarım Kredi Koop |
| · Konut Yapı Koop. · Küçük San.Sit.Yapı Koop · Toplu İşyeri Yapı Koop
|
| · Tarım Satış Koop. · Bağımsız TSK · Tütün Tarım Satış Koop. · Yaş Sebze Meyve Koop. · Tüketim Koop. · Motorlu Taşıyıcılar Koop. · Esnaf ve Sanat.KefKoop. · Küçük Sanat Koop · Temin Tevzi Koop · Turizm Geliştirme Koop. · Tedarik Kefalet Koop · Yayıncılık Koop. · Hamallar Taşı.Koop. · İşletme Koop. · Sigorta Koop. · Yardımlaşma Koop. · Eğitim Koop. |
- KOOPERATİF HUKUKUNU İLGİLENDİREN MEVZUAT
Kooperatiflerin en temel mevzuatı 1163 sayılı Kooperatifler Kanunudur. Bu kanunda bulunmayan konular için Kooperatifler Kanunu madde 98 “ – Bu kanunda aksine açıklama olmayan hususlarda Türk Ticaret Kanunundaki Anonim şirketlere ait hükümler uygulanır” atfı sebebiyle 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümleri uygulanır.
1163 sayılı Kooperatifler kanunu temel kanun olmakla beraber Tarım Kredi Kooperatifleri için 1581 sayılı Tarım Kredi Kooperatifleri ve Birlikleri Kanunu, Tarım Satış Kooperatifleri için ise 4572 sayılı Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri Hakkında Kanunu uygulanmaktadır.
Kooperatiflerde uygulamada kanundan ziyade ana sözleşmelerin daha ayrıntılı düzenlendiği ve faydalı olduğu söylenebilir. Ana sözleşmeler genellikle ilgili bakanlığın internet sitesinde bulunan tip sözleşmelerden faydalanılarak hazırlanmaktadır. Bu sözleşmelerden faydalanılmayacaksa da Kooperatifler Kanunu madde 4 te ana sözleşmede bulunması zorunlu hususlar belirtilmiştir.
- KOOPERATİFİN KURULUŞU
Bir kooperatif en az 7 ortak tarafından imzalanacak anasözleşme ile kurulur. Ana sözleşmenin ticaret sicili müdürlüğünde yetkilendirilmiş personel huzurunda imzalanması gerekir. Ana sözleşme, Ticaret Bakanlığına verilir. Bakanlığın kuruluşa izin vermesi halinde, kooperatif merkezinin bulunduğu yer ticaret siciline tescil ve ilan olunur. Kooperatif ticaret siciline tescil ile tüzel kişilik kazanır. Tescilden önce kooperatif namına işlem yapanlar bunlardan şahsan ve zincirleme olarak sorumludur.
- KOOPERATİFİN ORGANLARI
Kooperatiflerin kuruluş şemasını oluşturan 3 organ mevcuttur. Bu organlar tüm üyelerden oluşan genel kurul, genel kurul tarafından seçilen yönetim kurulu ve denetçilerdir.
- GENEL KURUL
Genel Kurul kooperatiflerin en yetkili organıdır. Kooperatif adına verilecek en önemli kararlarda genel kurulun kanun tarafından belirlenen devredilmez yetkileri mevcuttur. Tüm kooperatif üyelerinden oluşan genel kurulun devredilemez görev ve yetkileri şu şekildedir.
- Bilanço, defterler vb kayıtları incelemek
- İbra
- Huzur hakkı belirleme
- Üyelikten çıkarma itirazlarını değerlendirme
- Yönetim kurulu kararlarının iptaline karar vermek
- Gecikme cezasını belirlemek
- Üst kuruluşlara girmeye karar verme
- Ana sözleşmede değişiklik yapma
- Gayrimenkul alımında ve satımında takip edilecek usul ile alınacak gayrimenkulün niteliğini, yerini ve azami fiyatını, satılacak gayrimenkulün asgari fiyatını belirleme
- İmalat ve inşaat işlerinin yaptırılma yöntemini kararlaştırma
- Kooperatifin ortak sayısı ile yapılacak konut sayısını tespit etme
- Hesap tetkik komisyonu seçme
- Kooperatifin tasfiyesine karar vermek
- Konut maliyetlerini, konut bedellerini ve şerefiyelerini belirlemek
Uygulamada genel kurul toplantılarında alınan kararların bir bölümünde “ …… konusunda yönetim kuruluna yetki verilmiştir. ” gibi ibarelerin kullanıldığı görülmektedir. Genel kurulun devredilmez görev ve yetkileri için bu şekilde bir ibarenin yazılması ana sözleşme ve kanuna aykırılık doğuracaktır.